Φταίει ο λαϊκισμός – όπως αναφέρει σε ανακοίνωση της για την 21η Απρίλη η ΝΔ – ή μήπως κάτι άλλο; Τι δείχνουν τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα τα χρόνια λίγο πριν τη χούντα των συνταγματαρχών;
Τρεις δολοφονίες, τρεις εκλογές, δεκατρείς εναλλαγές πρωθυπουργών, μία αλλαγή βασιλιά, πολλαπλά πραξικοπήματα είναι κάποια από τα σημαντικότερα γεγονότα πριν τη χούντα των συνταγματαρχών.
Η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή παραιτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1961 με σκοπό την διεξαγωγή εκλογών.
Αν και ο Κ. Καραμανλής επεδίωκε μια υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, ο βασιλιάς Παύλος διόρισε στις 20 Σεπτεμβρίου Πρωθυπουργό τον αρχηγό του Βασιλικού Στρατιωτικού Οίκου του, στρατηγό Κωνσταντίνο Δόβα. Με τον διορισμό μάλιστα, ως Υπουργού Εθνικής Αμύνης, του φιλο-βασιλικού πτέραρχου Χαράλαμπου Ποταμιάνου καθώς και άλλων φιλο-βασιλικών υπουργών δημιούργησε στην ουσία μια κυβέρνηση από ανθρώπους του περιβάλλοντός του.
Οι εκλογές του 1961 τελικά διεξήχθησαν σε κλίμα τρομοκρατίας και έμειναν στην ιστορία ως εκλογές «βίας και νοθείας» με υποκινητές και αυτουργούς στρατιωτικούς και αξιωματικούς των σωμάτων ασφαλείας, οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε παραστρατιωτικές ομάδες και είχαν αυτονομήσει τη δράση τους από το επίσημο κράτος.
Στις 26 Οκτωβρίου του 1961 ο Στέφανος Βελδεμίρης και ο Μόρφης Στεφούδης νοίκιασαν ένα ταξί και από τα πίσω παράθυρα του αυτοκινήτου μοίραζαν προκηρύξεις της ΕΔΑ στη δυτική Θεσσαλονίκη. Σε ένα μπλόκο της αστυνομίας στους Αμπελόκηπους ο χωροφύλακας Σπυρίδων Φιλίππου πυροβόλησε στο πίσω τζάμι του ταξί και πέτυχε με δύο σφαίρες στο κεφάλι το Βελδεμίρη ο οποίος εξέπνευσε την επομένη στο Λαϊκό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (νυν Ιπποκράτειο).
Αρχικά αποκρύφτηκε ότι αυτός που είχε σκοτώσει το Βελδεμίρη ήταν χωροφύλακας. Ότι ο δράστης ανήκε στη χωροφυλακή έγινε γνωστό μετά τις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου του 1961. Στις 18 Ιανουαρίου του 1962, ο βουλευτής της ΕΔΑ Βασίλης Εφραιμίδης κατά τη συνεδρίαση της βουλής έκανε σημαντικές αποκαλύψεις για τη δολοφονία του 24χρονου νέου.
Η δίκη του Σπύρου Φιλίππου έγινε πέντε μήνες αργότερα στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης. Τόσο ο ίδιος ο κατηγορούμενος όσο και οι συνάδελφοί του που κατέθεσαν ως μάρτυρες υπεράσπισης ισχυρίστηκαν ότι ο Φιλίππου πυροβόλησε στα λάστιχα του αυτοκινήτου (και ότι η σφαίρα εξοστρακίστηκε) επειδή υπήρχαν πληροφορίες ότι θα μοιραστούν ναρκωτικά στην περιοχή. Το δικαστήριο καταδίκασε τον Φιλίππου σε 4 χρόνια φυλάκιση σε αγροτικές φυλακές και ύστερα από δύο χρόνια αφέθηκε ελεύθερος, αλλά δεν επέστρεψε στη χωροφυλακή.
Η κυβέρνηση (τέταρτη) του Κωνσταντίνου Καραμανλή σχηματίστηκε μετά τις Βουλευτικές εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 και αφού η ΕΡΕ αναδείχτηκε νικήτρια στις εκλογές σε μία αναμέτρηση όπου ψήφισαν “ακόμα και τα δέντρα“.
Το βράδυ της 22ης Μάη του 1963 ο Γρηγόρης Λαμπράκης δολοφονείται από παρακρατικούς στην Θεσσαλονίκη.
Από τις αρχές Ιουνίου του 1963 η διαφωνία που προέκυψε μεταξύ του Κ. Καραμανλή και του βασιλιά Παύλου για το αν έπρεπε να πραγματοποιηθεί το ήδη προγραμματισμένο επίσημο ταξίδι του βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο οδήγησε τελικά στην παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή.
Ο Καραμανλής φοβούμενος την πρόκληση επεισοδίων κατά του βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο, ζητούσε την αναβολή του ταξιδιού, ενώ ο βασιλιάς αρνιόταν να αποδεχτεί την γνώμη του πρωθυπουργού του. Στις 11 Ιουνίου 1963 η κυβέρνηση Καραμανλή υπέβαλλε την παραίτησή της.
Ο βασιλιάς διόρισε τότε τον εξωκοινοβουλευτικό υπουργό Εμπορίου της προηγούμενης κυβέρνησης και μέλους του βασιλικού περιβάλλοντος Παναγιώτη Πιπινέλη, δημιουργώντας μια νόθα «πολιτικο-υπηρεσιακή» ή «ημι-πολιτική κυβέρνηση».
Οι εκλογές ορίζονται τελικά για τις 3 Νοεμβρίου 1963 με το σύστημα της «ενισχυμένης αναλογικής» ενώ κατόπιν συνεχόμενων πιέσεων από τον Γεώργιο Παπανδρέου αλλά και την κοινή γνώμη, ο βασιλιάς στις 27 Σεπτεμβρίου 1963 παύει την κυβέρνηση Πιπινέλη, και διορίζει την αμιγώς υπηρεσιακή κυβέρνηση του Στυλιανού Μαυρομιχάλη – ανώτατου δικαστικού.
Οι εκλογές διεξάγονται στις 3 Νοέμβρη 1963 και για πρώτη φορά δεν γίνονται βάσει των εκλογικών καταλόγων του 1940, αλλά βάσει της απογραφής του 1961. Ο Καραμανλής επιστρέφει από το Παρίσι για τις εκλογές. Μετά την ήττα του αναχώρησε ξανά στο εξωτερικό, αφήνοντας την αρχηγία, του κόμματός του (ΕΡΕ), στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο.
Το εκλογικό σύστημα ευνοεί τους δύο επικεφαλής συνασπισμούς, που μαζί κερδίζουν το 90% των εδρών με κάτι περισσότερο από το 80% των ψήφων.
Στις 8 Νοεμβρίου 1963 ορκίζεται η κυβέρνηση μειοψηφίας του Γεωργίου Παπανδρέου. Μη θέλοντας να κυβερνήσει με τις ψήφους της ΕΔΑ, η κυβέρνηση Παπανδρέου παραιτείται στις 30 Δεκεμβρίου 1963. Ο βασιλιάς Παύλος διορίζει υπηρεσιακή κυβέρνηση, με επικεφαλής τον υποδιοικητή της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννη Παρασκευόπουλο, η οποία θα διενεργήσει τις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964.
Οι εκλογές που διεξήχθησαν στις 16 Φεβρουαρίου του ’64 ήταν οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές πριν τη δικτατορία. Κατά τη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα απεβίωσε και ο συναρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Σοφοκλής Βενιζέλος – γιος του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η Ένωση Κέντρου σημείωσε μεγάλη νίκη, λαμβάνοντας ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά που έχει λάβει ποτέ πολιτικός σχηματισμός (53%).
Στις 18 Φεβρουαρίου 1964 ορκίστηκε η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου στο Τατόι λόγω της ασθένειας του βασιλιά Παύλου.
Στις 6 Μαρτίου 1964 πεθαίνει και τον διαδέχεται ο 24χρονος γιος του Κωνσταντίνος.
Η πολιτική κατάσταση την περίοδο της βασιλείας του Κωνσταντίνου ήταν ιδιαίτερα πολωμένη μεταξύ του πρωθυπουργού και αρχηγού της Ένωσης Κέντρου Γ. Παπανδρέου και του αρχηγού της Ε.Ρ.Ε. Π. Κανελλόπουλου, ο οποίος ουσιαστικά υποκαθιστούσε τον αυτοεξόριστο Κ. Καραμανλή.
Με τον όρο Αποστασία ή Ιουλιανά αναφέρεται στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας η περίοδος πολιτικής ανωμαλίας που ακολούθησε την αποπομπή της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 έως την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών.
Μετά την παραίτηση Παπανδρέου σχηματίστηκαν κυβερνήσεις από μέλη της Ενώσεως Κέντρου παρά τη σφοδρή αντίθεση του αρχηγού της Γ. Παπανδρέου και της πλειοψηφίας των βουλευτών της.
Οι πρωθυπουργοί και υπουργοί αυτών των κυβερνήσεων, καθώς και οι βουλευτές της Ε.Κ. που τελικά στήριξαν αυτές τις κυβερνήσεις χαρακτηρίστηκαν αποστάτες, καθώς υπήρχε η εντύπωση σε πολιτικούς, δημοσιογράφους αλλά και ιστορικούς ότι η στήριξη που παρείχαν δεν πήγαζε από πολιτική ή ιδεολογική συμφωνία, αλλά ήταν προϊόν χρηματισμού και υποσχέσεων για ανάληψη κυβερνητικών αξιωμάτων.
Την 21η Ιουλίου 1965 ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας, συμμετείχε σε μεγάλη διαδήλωση φοιτητών στην Αθήνα, την οποία κατά τις πρώτες βραδινές ώρες προσπάθησε η αστυνομία να διαλύσει κάνοντας χρήση γκλομπ και δακρυγόνων. Στη σύγκρουση αυτή φέρεται να τραυματίστηκαν και να συνελήφθησαν περίπου 250 διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων και ο Πέτρουλας, στη διασταύρωση των οδών Σταδίου και Χρήστου Λαδά, γύρω στις 22:00. Η πρώτη καταγραφή του χτυπημένου Πέτρουλα αναφέρεται στις 03:00 το πρωί της 22ας Ιουλίου στο Σταθμό Α΄ Βοηθειών του Ε.Σ. στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, όπου και διαπιστώνεται ο θάνατός του. Το ψευδές επίσημο πόρισμα της ιατροδικαστικής εξέτασης που έκαναν αστυνομικοί με στολές γιατρών έκανε λόγο για θάνατο που προκλήθηκε από ασφυξία λόγω δακρυγόνου, εκδοχή η οποία αφήνει ανεξήγητα τα ολικά σχισίματα στο λαιμό του που διαπίστωσαν οι δικοί του όταν πήραν τον νεκρό. Παρότι η επίσημη αφήγηση των γεγονότων δεν άλλαξε ποτέ, μεταγενέστερη ιατροδικαστική εξέταση από γιατρούς της οικογένειας έδειξε πως ο Πέτρουλας στραγγαλίστηκε. Η αστυνομία επεδίωξε την ταφή του κρυφά από τους γονείς του και πριν ανατείλει ο ήλιος. Ο ιερέας αρνήθηκε να κάνει την ταφή. Η κηδεία του στη συνέχεια πήρε τη μορφή διαδήλωσης.
Η περίοδος αυτή ήταν περίοδος πολιτικής αστάθειας και εντάσεων με έντονη την ανάμιξη του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου στα πολιτικά πράγματα της χώρας, κατά παράβαση του Συντάγματος του 1952. Οδήγησε σε απαξίωση των πολιτικών και των θεσμών και άνοιξε τον δρόμο στην επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου του 1967.
Η κυβέρνηση Στέφανου Στεφανόπουλου σχηματίστηκε το φθινόπωρο του 1965 μετά την δεύτερη αποτυχία των αποστατών της Ένωσης Κέντρου να σχηματίσουν κυβέρνηση.
Η προηγούμενη προσπάθεια της κυβέρνησης Τσιριμώκου έπεσε στο κενό, καθώς δεν μπόρεσε να κατακτήσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, και παραιτήθηκε στις 29 Αυγούστου 1965, παραμένοντας όμως τυπικά στην διακυβέρνηση της χώρας μέχρι την όρκιση νέας κυβέρνησης.
Στις 17 Νοεμβρίου ορκίστηκε η νέα κυβέρνηση, και στις 25 Νοεμβρίου παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης και από την Βουλή. Συγκεκριμένα, το νέο κυβερνητικό σχήμα υπερψήφισαν οι 45 ανεξαρτητοποιημένοι από την Ένωση Κέντρου βουλευτές, οι 99 της ΕΡΕ και οι 8 του κόμματος των Προοδευτικών, (μάλιστα το Κόμμα των Προοδευτικών συμμετείχε και στην κυβέρνηση, με τον Αλέξανδρο Καραθόδωρο), συγκεντρώνοντας έτσι 152 βουλευτές υπέρ της, ενώ κατά ψήφισαν οι 126 βουλευτές της Ένωσης Κέντρου και οι 22 της ΕΔΑ (152 – 148).
Υπουργόος Συντονισμού της κυβέρνησης των αποστατών αναλαμβάνει ο Κων. Μητσοτάκης. Η διακυβέρνηση με τόσο οριακή πλειοψηφία δεν ήταν εύκολη και η κυβέρνηση συχνά πιεζόταν από την ανάγκη διατήρησης των ισορροπιών προκειμένου να επιβιώσει.
Χαρακτηριστικό και μοιραίο ταυτόχρονα παράδειγμα, είναι η κατόπιν βασιλικής πιέσεως ανάθεση της αρχηγίας του ΓΕΣ στον Γρηγόριο Σπαντιδάκη και η τοποθέτηση από μέρους του, σε επιτελικές θέσεις, των στρατιωτικών που θα έκαναν λίγο αργότερα το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967.
Η διαφωνία επίσης, με τον Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Ηλία Τσιριμώκο, τον Μάρτιο του 1966, σχετικά με τον διορισμό του Γεωργίου Γρίβα ως αρχηγού των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Κύπρο, και η συνακόλουθη παραίτησή του στις 10 Απριλίου 1966, είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της πλειοψηφίας και την πρόκληση κυβερνητικής κρίσης.
Ο Καραμανλής, μετά από πρόταση του βασιλιά αρνήθηκε κάποια συμμετοχή στις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και έτσι ο βασιλιάς περιορίστηκε στις επαφές με τους διαθέσιμους ενεργούς πολιτικούς, για να βρεθεί μια λύση στο πολιτικό αδιέξοδο.
Αλλά και ο Γ. Παπανδρέου προέκρινε την πολιτική συμφιλίωσης με τα ανάκτορα, και μάλιστα στα τέλη Σεπτεμβρίου και αφού προηγουμένως είχε συζητήσει με τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Ελλάδα Φίλιπς Τάλμποτ και τον γιό του, Ανδρέα Παπανδρέου, πρότεινε στον βασιλιά τον σχηματισμό μεταβατικής – υπηρεσιακής κυβέρνησης μακροπρόθεσμης διάρκειας που θα διεξήγαγε εκλογές σε προκαθορισμένη ημερομηνία.
Σε αυτές τις διαπραγματεύσεις πήρε μέρος και ο αρχηγός της ΕΡΕ, Π. Κανελλόπουλος, ο οποίος ήρθε τελικά συμφωνία με τον Γ. Παπανδρέου για κυβερνητική σύμπραξη μετά τις εκλογές όποιο και αν ήταν το αποτέλεσμα, με σχηματισμό κυβέρνησης κεντροδεξιάς. Μάλιστα οι δυο αρχηγοί συμφώνησαν και στην υιοθέτηση της απλής αναλογικής για τις επερχόμενες εκλογές και για τον μεταβατικό πρωθυπουργό στο πρόσωπο του Ιωάννη Παρασκευόπουλου.
Στα τέλη Μαρτίου 1967 και με αφορμή την πρόταση που κατέθεσε η Ένωση Κέντρου για συνέχιση της βουλευτικής ασυλίας μέχρι την συγκρότηση νέας Βουλής (οι εκλογές απαιτούσαν διάλυση της Βουλής και κατά συνέπεια παύση της βουλευτικής ασυλίας), η οποία πρόταση είχε ως σκοπό να προστατέψει τον Ανδρέα Παπανδρέου από τυχόν σύλληψη λόγω της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ, που βρισκόταν στο στάδιο της δικαστικής διερεύνησης, η ΕΡΕ ματαίωσε την συνεργασία με την Ένωση Κέντρου και ως εκ τούτου απέσυρε την υποστήριξή της από την κυβέρνηση Παρασκευόπουλου, με αποτέλεσμα την πτώση της.
Η κυβέρνηση Παναγιώτη Κανελλόπουλου του 1967 (Απρίλιος 1967) ήταν η τελευταία κυβέρνηση πριν την επιβολή στην Ελλάδα, στρατιωτικής δικτατορίας.
Ο βασιλιάς στις διαβουλεύσεις με τους πολιτικούς αρχηγούς διαπίστωσε την πλήρη άρνηση τόσο του Γ. Παπανδρέου όσο και του Στ. Στεφανόπουλου να στηρίξουν την προσωρινή λύση Κανελλόπουλου.
Παρόλα αυτά, ο βασιλιάς εν μέσω θύελλας διαμαρτυριών, θα δώσει τελικά την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Π. Κανελλόπουλο και στις 3 Απριλίου θα ορκίσει την κυβέρνησή του. Στις 14 Απριλίου δημοσιεύεται το διάταγμα για την διάλυση της παρούσας Βουλής και την διενέργεια εκλογών για τις 28 Μαΐου 1967.
Ωστόσο η απόφαση είχε ήδη ληφθεί: η συνωμοσία που εξυφαινόταν στα παρασκήνια των Ενόπλων Δυνάμεων για την ανατροπή του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος θα εκδηλωθεί τα ξημερώματα της 21ης Απρίλη 1967, όταν τα τανκς που στάθμευαν στο «Κέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων», υπό τις διαταγές του Ταξίαρχου Στυλιανού Παττακού, θα βγουν στους δρόμους της Αθήνας και θα καταλάβουν νευραλγικά σημεία της πρωτεύουσας.
Η πρώτη δικτατορική κυβέρνηση διορίστηκε από τον βασιλιά με πρωθυπουργό τον Κ. Κόλλια μετά το πραξικόπημα και μέχρι το τέλος Δεκέμβρη του 1967.
Ο διορισμός του Γ. Παπαδόπουλου σε πρωθυπουργό γίνεται από τον αντιβασιλέα Γ. Ζωιτάκη στις 13 Δεκέμβρη του 1967, μετά το αποτυχημένο βασιλικό αντιπραξικόπημα και την φυγή τόσο της βασιλικής οικογένειας όσο και του πρώην πρωθυπουργού στο εξωτερικό (Ρώμη).
Την εξουσία ανέλαβαν οι Παπαδόπουλος, Παττακός και Μακαρέζος.
